مقررات کلی صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان
در ابن نوشتار به گونه بندی ساختمان از نظر مصرف انرژی و ذکر مقررات کلی مربوط به مصرف انرژی در ساختمان بر اساس مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان می پردازیم.
مدارك مورد نیاز براي اخذ پروانۀ ساختمان
در زمان اخـذ پروانـه سـاختمان، لازم اسـت مـدارك زیـر، بـراي تأییـد سـاختمان از نظـر ضـوابط صرفه جویی در مصرف انرژي، ارائه گردد:
گواهی صلاحیت مهندس یا شرکت طراح
چک لیست انرژي
چک لیست انرژي باید حاوي خلاصۀ اطلاعات زیر باشد:
- مشخصات پروندة ساختمانی و مهندس طراح
- عوامل ویژه اصلی:
- گونه بندي کاربري ساختمان
- گونه بندي نیاز انرژي سالانۀ محل استقرار ساختمان
- گونه بندي سطح زیربناي مفید ساختمان
- گونه بندي شهر محل استقرار ساختمان
- گروه ساختمان از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان (که بر اساس عوامل ویژه اصـلی یـاد شده و مطابق بند 19-2-2-5 مبحث 19 مقررات ملی ساختمان ایران تعیین می شود)
- گونه بندي نحوه استفاده از ساختمان (منقطع یا غیر منقطع)
- روش مورد استفاده براي طراحی عایق کاري حرارتی پوسته ساختمان
- مشخصات حرارتی مصالح و عایق هاي حرارتی مصرفی در ساختمان
- مشخصات حرارتی انواع جدارهاي تشکیل دهندة پوستۀ خارجی ساختمان
- ضرایب انتقال حرارت طرح و مرجع ساختمان (در صورت استفاده از روش کارکردي)
- مجموعه راه حل هاي فنی مورد استفاده و الزامات تعیین شده در آن با توجه به موقعیت جـدارها و نحوة عایق کاري حرارتی آن ها (در صورت استفاده از روش تجویزي)؛
- مشخصات فنی مرتبط با مصرف انرژی در ساختمان در سیستم مکانیکی گرمـایی و سـرمایی، تهویـه و تهویـۀ مطبوع و تأمین آب گرم؛
- شدت روشنایی فضاها و نحوة کنترل آن.
نقشه هاي ساختمان
نقشه هاي ساختمان، شامل پلان طبقات، پلان بام، نماها، مقاطع و جزئیات اجرایـی پوسـتۀ خـارجی ساختمان هستند. در نقشه هاي پلان طبقات، پلان بام، نماها و مقاطع، باید محل عایق کاري حرارتی متناسب با گروه ساختمان از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انـرژی در ساختمان مـشخص شـده باشد.
جزئیات اجرایی پوستۀ خارجی ساختمان باید با مقیاس هـایی از قبیـل 1:1، 1:2، 1:5 یـا 1:10 (بر حسب نیاز) تهیه شوند؛ و در آنها نحوة اجـراي عـایق کـاري حرارتـی و مشخـصات فنـی مـصالح تشکیل دهندة پوستۀ خارجی مشخص شده باشد.
در صورت احداث ساختمان ، نقشه هاي مربوط به تمامی طبقات آن باید ارائه گردد؛ و در مـوارد بهسازي، بازسازي، تغییر کاربري، یا توسـعه سـاختمان، تنهـا ارائـۀ اطلاعـات مربـوط بـه واحـد یـا واحدهاي مستقل که تغییر در آنها صورت خواهد گرفت کافی است. تمـامی نقـشه هـاي نـام بـرده و مشخصات فنی مربوط باید به تأیید و امضاي مهندس یا شرکت طراح برسد.
مشخصات فیزیکی مصالح و سیستم هاي عایق حرارت
در طراحی و اجراي ساختمان اگر از مصالح و سیستم هاي عایق حـرارت سـنتی و متعـارف اسـتفاده شود، لازم است مشخصات فنی مورد نیاز، مانند چگالی و پوشش محافظ احتمالی، به همراه نقشه ها و دیگر مدارك، براي تعیـین ضـرایب انتقـال حـرارت و مقاومـت هـاي حرارتـی ایـن نـوع مـصالح وسیستم هاي مورد استفاده در پوسـتۀ خـارجی سـاختمان، مطـابق دسـتورالعمل هـاي داده شـده درمراجع معتبر و یا جداول پیوست هاي 7 و 8 مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان ایران ارائه شود.
در صورتی که مقادیر مربوط به مصالح یا اجزاي ساختمانی بـه خـصوصی در مراجـع ذي صـلاح یافت نشود ، یا سازنده اي مدعی باشد که تولیداتی با مقـادیر و مشخـصات حرارتـی بهتـر از مقـادیرتعیین شده در مراجع معتبر عرضه کرده است، لازم است گواهی فنی معتبر آن محـصولات ضـمیمۀ مدارك گردد . این گواهی فنی باید حاوي ضرایب هدایت حرارت، یا مقاومت هاي حرارتـی محـصول، با ضخامت هاي مورد استفاده در طراحی ساختمان، و دیگر مشخصات فنی مورد نیـاز بـراي ارزیـابی همه جانبۀ محصول و آیین نامۀ اجراي آن باشد.
در این صورت، مقادیر ذکر شده در گواهی فنـی، تـا زمـان اعتبـار آن، در طراحـی و محاسـبات ملاك عمل خواهد بود . به این نکته باید توجه شـود کـه بهـره گیـري از محـصولات داراي برچـسب انرژي، مانند عایق هاي حرارتی یا در و پنجره هاي عایق، تا حد امکان در اولویت قرار گیرد.
مشخصات فنی سیستم هاي مکانیکی و روشنایی
مشخصات فنی مرتبط با مصرف انرژی در ساختمان در سیستم هاي مکانیکی، اعـم از سیستم هاي گرمایی، سرمایی، تهویه، تهویه مطبوع و تامین آب گرم مـصرفی، و همچنـین سیـستم روشنایی، باید توسط مراجع معتبر تعیین شده باشد، تا در محاسبات و طراحی مـورد اسـتفاده قـرارگیرد. در صورت فقدان گواهی مشخصات فنی، ضروري است پیش از بهره بـرداي از ایـن تجهیـزات، اقدامات لازم براي تعیین مشخصات فنی مورد نیاز صورت گیرد.
عوامل ویژة اصلی و گروه بندي ساختمان ها
حداقل میزان صـرفه جـویی الزامـی در مـصرف انـرژی در ساختمان به چهـار عامـل ویـژة اصـلی وابـسته اسـت. بر اسـاس ایـن عوامـل ساختمان ها از نظر میزان صرفه جویی الزامی در مصرف انرژي گروه بندي می شوند. عوامل ویژة اصلی تعیین کنندة گروه ساختمان، از نظر میزان صرفه جویی الزامی در مصرف انرژی در ساختمان ، به قرار زیر است:
- گونه بندي کاربري ساختمان؛
- گونه بندي نیاز سالانۀ انرژي گرمایی – سرمایی محل استقرار ساختمان؛
- گونه بندي سطح زیر بناي مفید ساختمان؛
- گونه بندي شهر محل استقرار ساختمان.
در این بخش، ابتدا به گونه بندي هر یک از عوامل فوق و سپس به گروه بنـدي سـاختمان هـا، ازنظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان ، پرداخته می شود.
گونه بندي کاربري ساختمان
ساختمان ها از نظر نوع کاربري به چهار گروه الف، ب، ج، د تقسیم می شوند. این گونه بندي بر اساس سه عامل زیر تعیین شده است:
- تداوم استفاده از ساختمان در طول سال و در طول شبانه روز؛
- شدت اختلاف دماي احتمالی بین داخل و خارج ساختمان؛
- اهمیت تثبیت دماي فضاهاي داخل ساختمان.
جدول 1
در صورتی که بخش یا بخش هایی از ساختمان، با مساحت بیش از 150 مترمربع ، و با کـاربري متفاوت با کاربري عمومی ساختمان (کـاربري بخـش بـزرگ تـر سـاختمان) جـزء فـضاهاي داخلـی ساختمان محسوب شود، باید براي هر بخش گروه بندي جداگانه منظور شود و مقررات مربوط به آن گروه بندي رعایت شود.
گونه بندي نیاز سالانۀ انرژي محل استقرار ساختمان
در این مبحث، مناطق مختلف کشور، از نظر سطح نیاز انرژي گرمایی- سرمایی سالانه، سه گونه اند:
- مناطق داراي نیاز سالانه انرژي کم؛
- مناطق داراي نیاز سالانه انرژي متوسط؛
- مناطق داراي نیاز سالانه انرژي زیاد.
در پیوست سوم مبحث مقررات ملی ساختمان ایران، گونه بندي نیاز سالانه انرژي 245 شهر کشور، که داراي ایستگاه هواشناسی اند، درج شده است. در صورتی که شهر محل اسـتقرار سـاختمان در ایـن پیوسـت ذکـر نـشده باشـد، بایـد داده هاي نزدیک ترین ایستگاه هواشناسی مندرج در این پیوست ملاك عمل قرار گیرد.
گونه بندي سطح زیربناي مفید ساختمان
در مبحث نوزدهم مقررات کلی ساختمان ایران ساختمان ها از نظر سطح زیربناي مفید، دو گونه اند:
- ساختمان هاي داراي زیربناي مفید کمتر یا مساوي 1000 مترمربع؛
- ساختمان هاي داراي زیربناي مفید بیش از 1000 مترمربع.
گونه بندي شهر محل استقرار ساختمان
شهرها، در مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان ایران به دو گونه اند:
- شهرهاي بزرگ: مراکز استان ها و شهرهاي داراي بیش از یک میلیون نفر جمعیت؛
- شهر هاي کوچک: شهرهایی با جمعیت کمتر از یک میلیون نفر که مرکز استان نیستند.
گروه بندي از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان
براي طراحی ساختمان، طبق ضوابط مندرج در این مبحث، لازم است ابتدا گروه سـاختمان، از نظـر میزان صرفه جویی الزامـی در مـصرف انـرژي تعیـین گـردد. در مبحـث نوزدهم مقررات ملی ساختمان ایران گـروه هـاي چهارگانـۀ ساختمان ها به قرار زیر است:
- گروه 1: ساختمان هاي ملزم به صرفه جویی زیاد در مصرف انرژي؛
- گروه 2: ساختمان هاي ملزم به صرفه جویی متوسط در مصرف انرژي؛
- گروه 3: ساختمان هاي ملزم به صرفه جویی کم در مصرف انرژي؛
- گروه 4: ساختمان هاي بدون نیاز به صرفه جویی در مصرف انرژي.
گروه بندی از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان ، پس از تعیین عوامل ویژة اصلی و براساس جدول 2 تعیـین مـی شـود.
جدول 2
عوامل ویژة فرعی
حداقل میزان صرفه جویی الزامی در مصرف انرژي مشخص شـده در ایـن مبحـث، بـه عوامـل ویـژة دیگري نیز وابسته است، که عوامل ویژه فرعی نامیده می شوند. عوامل ویژة فرعی عبارتند از:
- شرایط بهره گیري از انرژي خورشیدي؛
- نحوة استفاده از ساختمان با کاربري غیرمسکونی.
گونه بندي از نظر شرایط بهره گیري از انرژي خورشیدي
ساختمان ها، از نظر شرایط بهره گیري از انرژي خورشیدي، به دو گونه تقسیم می شوند:
- ساختمان هاي داراي امکان بهره گیري مناسب از انرژي خورشیدي؛
- ساختمان هاي داراي محدودیت در بهره گیري از انرژي خورشیدي.
ساختمانی داراي امکان بهره گیري مناسب از انرژي خورشیدي شـناخته مـی شـود کـه داراي نیاز غالب سرمایی نباشد، مساحت جدارهاي نورگذر آن در جهت جنوب شرقی تـا جنوب غربی بیش از یک نهم زیربناي مفید ساختمان باشد، و همچنین موانع تابش نور خورشـید بـه ساختمان با زاویه اي کمتر از 25 درجه نسبت به افق دیده شود.
ساختمانی که فاقد یکی از شرایط فوق باشد، ساختمان داراي محدودیت در بهره گیري از انرژي خورشیدي شناخته می شود.
گونه بندي نحوة استفاده از ساختمان هاي غیرمسکونی
ساختمان هاي غیر مسکونی، از نظر نحوة استفاده، به دو گونه تقسیم می گردد:
- استفادة منقطع : استفاده از ساختمان (یا بخشی از آن)، بـه گونـه اي کـه در هـر شـبانه روز، دست کم ده ساعت در روند استفاده وقفه بیفتد و بتوان کنتـرل دمـا در محـدودة متعـارف زمان اشغال فضاها را متوقف کرد.
- استفاده مداوم: استفاده از ساختمان (یا بخشی از آن) به گونه اي که تعریف استفاده منقطـع بر آن صادق نباشد.
اگر از برخی فضاهاي ساختمان به صورت مداوم و از برخی دیگـر بـه صـورت منقطـع اسـتفاده شود، نوع استفاده از بخش بزرگ تر ملاك تصمیم گیري در مـورد کـل سـاختمان اسـت، مگـر آن کـه مساحت بخش یا بخش هاي کوچـک تـر بـیش از 150 مترمربـع باشـد. در ایـن صـورت لازم اسـت محاسبات حرارتی هر بخش به صورت مستقل صورت پذیرد.
در حالت هاي زیر، فضاهاي با استفادة منقطع، با استفادة مداوم تلقی می شوند:
- اینرسی حرارتی زیاد جدارهاي فضاهاي مربوط
- عدم امکان کـاهش دمـاي هـواي فـضا بـیش از 7 درجـه سلـسیوس زیـر محـدودة دمـاي تعیین شده براي زمان هاي بهره برداري ساختمان.
این گونه بندي در تعیـین ضـرایب انتقـال حـرارت مرجـع تأثیرگذار است.
روش هاي طراحی پوستۀ خارجی ساختمان
طراحی و تعیین میزان عایق کاري حرارتی اجزاي پوستۀ ساختمان ها، بـه جـز سـاختمان هـاي گروه چهار، از نظر میزان صرفه جویی در مصرف انرژی در ساختمان ، باید بـا یکـی از دو روش زیر صورت گیرد:
- روش الف (کارکردي) که در مورد همۀ ساختمان ها کاربرد دارد و مبناي آن میزان کل نیـاز انرژي سالانه است.
- روش ب (تجویزي) که تنها در مورد ساختمان هاي مسکونی 1 تا 9 طبقه، به صورت منفرد یا مجتمع و با زیر بناي کمتر از 2000 مترمربـع، و سـاختمان هـاي گـروه 3 از نظـر میـزان صرفه جویی در مصرف انرژي به کار می رود.
طراحی سیستم هاي مکانیکی
ضوابط طراحی و انتخاب تجهیزات براي بهینه سازي مصرف انـرژي در سیـستم هـاي مکـانیکی و آبگرم مصرفی ساختمان ها در بخش 19-4 مقررات ملی ساختمان ایران ارائـه شـده اسـت. رعایـت ایـن ضـوابط در مـورد تمـامی ساختمان هاي داراي کاربري هاي اعلام شده در جدول1 الزامی است.
طراحی سیستم روشنایی
در روشنایی با استفاده از انرژي الکتریکی، در ساختمان هاي داراي کاربري هاي اعلام شده در جدول 1 لازم است، علاوه بر الزامات مبحث 13 مقررات ملی ساختمان ایران، موارد مندرج در بخش 19-5 مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان ایران نیز رعایت شود.
منبع :
