بررسی روش های کاهش آلودگی هوا تهران و کلان شهرها

از سال 1379 برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در تهران و ساير كلان شهر ها شكل گرفته است و به دليل اهميت موضوع، در ماده 62 قانون برنامه چهارم توسعه، به طور مشخص به موضوع آلودگي هواي شهر تهران و ساير كلان شهرها توجه شده است. اصلي ترين عوامل بروز آلودگي هوا در كلان شهرهاي كشور فعاليت واحدهاي صنعتي با تكنولوژي هاي فرسوده و تردد خودروهاي با سن بالا و فرسوده و نيز آلودگي ناشي از مصارف بالاي انرژي در بخش هاي خانگي و تجاري است، گرچه تاثير آلودگي اين منابع در بروز آلودگي هوا در شهرهاي كشور متفاوت مي باشد. شايد مهم ترين شرط موفقيت در مديريت کاهش آلودگی هوا در كلان شهرها عبور از تابع برنامه ريزي انفعالي است. به عبارتي نيازمند به يك برنامه ريزي فعال و به ويژه همه سونگر و فرا بخشي منطبق با واقعيت هاي امروز جامعه مي باشد، در اين ارتباط شناخت مهم ترين محورهاي تأثيرگذار آلايندگي هوا و درك مهندسي از شدت تأثيرات آن، تعيين بازه زماني مناسب جهت تحقق اهداف كمي مديريت محورها به نحوي كه با يك ظرفيت سنجي صحيح از توان برنامه اي و اجرائي دستگاه هاي متولي و شرايط همكاري هاي بين بخشي آن همراه باشد از ملزومات اساسي اين برنامه است. در شکل 1 نمونه ای از آلودگي هوا نشان داده شده است.

شکل 1 . آلودگی هوا

برنامه جامع كاهش آلودگي هواي تهران بر هفت محور استوار بوده كه عمده اين محور ها در ساير كلان شهر ها نيز مورد توجه واقع شده و برخي از آنها به صورت برنامه هاي ملي اجرا شده است كه مي توان به برنامه خودروهاي نو، فرسوده، سوخت و بهبود فرآورده هاي نفتي اشاره نمود، محورهاي هفت گانه اين برنامه شامل موارد ذيل بوده است :

1 . خودروهاي نو

2 . خودروهاي مستعمل

3 . حمل و نقل عمومي

4 . سوخت و بهبود فرآورده هاي نفتي

5 . برنامه معاينه فني

6 . مديريت ترافيك

7 . آموزش و اطلاع رساني

مهم ترین عملكرد كاهش آلودگي هواي كلان شهر ها در طول برنامه هاي سوم و چهارم توسعه

بررسي اولين برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در كلان شهرهاي كشور نشان مي دهد كه تحقق اهداف برنامه در كاهش آلودگي هوا حدود 60 درصد بوده است، البته بسياري از محورهاي برنامه با موفقيت هاي چشم گيري توام شده است كه مي توان به اهم آنها به شرح زير اشاره كرد :

1 . حذف سرب از بنزين مصرفي كشور

2 . استقرار و ارتقاء استانداردهاي زيست محيطي در خودروهاي سواري توليد داخل كشور

3 . ارتقاء سطح تكنولوژي ساخت و توليدخودروها (انژكتوري شدن و استفاده از كاتاليست)

4 . احداث 6 مركز مكانيزه معاينه فني خودروهاي سواري توسط شهرداري و ايجاد مراكز معاينه فني در تمامي كلان شهر هاي كشور

5 . گاز سوز شدن تعدادي از اتوبوس هاي حمل و نقل شهري و گسترش استفاده از گاز در آنها

6 . توجه به سيستم حمل و نقل عمومي به خصوص مترو و راه اندازي و گسترش آن

7 . افزايش ايستگاه هاي سنجش آلودگي هوا به بيش از 125 ايستگاه

8 . افزايش اطلاع رساني و آموزش هاي همگاني و اجراي برنامه هاي مرتبط از جمله روز هواي پاك به منظور کاهش آلودگی هوا

9 . مديريت ترافيك از جمله سيستم نظارت مركزي ترافيك، چراغ هاي هوشمند، پارك حاشيه اي و …

10 . اصلاح نسبي كيفيت سوخت جهت ارتقاء سيستم توليد و ساخت خودروهاي داخلي

11 . اصلاح سيستم سوخت رساني، استفاده از كاتاليست، رسوب زدايي اجزاي دروني موتور و بهينه سازي سيستم چرخه تعدادي از خودرو هاي مستعمل و در حال كار

12 . خروج بيش از 800 هزار خودرو فرسوده از ناوگان حمل و نقل شهري

13 . ارتقاء سطح فعاليت هاي راهنمايي و رانندگي و برخورد با خودروهاي فاقد معاينه فني و دودزا

توليد خودرو

اجراي استاندارد خودروها، اجراي استاندارد موتور سيكلت ها، نظارت بر اجراي استانداردهاي مذكور و تشويق به توليد خودروهاي كم مصرف، هيبريد و برخي از اهم اين اقدامات مي باشد. اجراي آن به عهده دستگاه هاي اجرائي نظير وزارت صنايع و معادن (واحد هاي تابعه) و سازمان حفاظت محيط زيست بوده است و ليكن ارتقاء آن به سطح استاندارد يورو 3 و بالاتر براي خودروهاي سواري به دليل عدم اعمال نظارت دقيق بر اجرا، نبود مقررات حمايتي و مهم تر از همه عدم تامين سوخت استاندارد مناسب با اين استاندارد محقق نگرديد. اثر بخشي اقدامات اين محور در کاهش آلودگی هوا حدود 20 درصد بوده كه تاكنون 80 درصد اهداف آن محقق شده است.

شکل 2 . آلودگی هوا

از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده

از رده خارج كردن خودروهاي فرسوده سبك، موتورسيكلت و خودروهاي سنگين و نيمه سنگين، تعويض مبدل كاتاليزوري در خودروهاي انژكتوري، CNG سوز كردن خودرو هاي سواري و ميني بوس ها، اصلاح و بهسازي سيستم سوخت و جرقه خودروهاي كاربراتوري در حال تردد (توليد 1358 الي 1384)، از اهم اقدامات اين محور به منظور کاهش آلودگی هوا مي باشد. در همين رابطه عدم اجراي برنامه خروج 1/5 ميليون خودروي فرسوده، عدم تعويض مبدل كاتاليزوري فرسوده، كمبود جايگاه گاز رساني، عدم كيفيت مطلوب و تامين گاز CNG، عدم بهسازي خودروهاي كاربراتوري از مهم ترين آسيب هاي محور دوم تعيين گرديده اند. اثر بخشي اقدامات اين محور در کاهش آلودگی هوا حدود 25 درصد بوده كه با از رده خارج شدن حدود 900 هزار دستگاه خودرو همراه بوده است که البته تاكنون بيش از 40 درصد از اهداف برنامه محقق شده است. اجراي مصوبات اين محور به عهده دستگاه هاي اجرائي نظير ستاد مديريت حمل و نقل و سوخت، وزارت صنايع و معادن، شهرداري ها، وزارت نفت و سازمان حفاظت محيط زيست بوده است.

حمل و نقل همگاني

حمل و نقل عمومي از عوامل موثر در ارتباط دهي، نظم و ضمانت بخشي تحقق اهداف برنامه است. احداث و تكميل خطوط 1 تا 7 مترو تهران و مونوريل و نيز راه اندازي خطوط مترو در شهرهاي مشهد و اصفهان و نيز توسعه خطوط و هوشمند سازي ناوگان اتوبوس راني، از رده خارج كردن تمام اتوبوس هاي ديزلي فرسوده و ميني بوس هاي ديزلي فرسوده و جايگزيني با خودروي جديد استاندارد، از رده خارج كردن تمامي تاكسي هاي فرسوده و جايگزيني خودروي پايه گاز سوز جديد و همچنين، توسعه ناوگان حمل و نقل همگاني ويژه جابجايي افراد معلول و ناتوان از اهم اقدامات اين برنامه مي باشد. در همين رابطه عدم اجرا و يا تاخير در اجراي بخش هاي مختلف برنامه در محور مذكور نظير روند كند واگذاري اتوبوس، عدم تحويل گاز مورد نياز با كيفيت مناسب به شركت اتوبوسراني، روند كند اجرا به خاطر كمبود منابع مالي اختصاص يافته، كمبود ايستگاه گاز رساني و عدم اجرا در بخش ايجاد ناوگان حمل و نقل همگاني ويژه جابجايي افراد معلول و ناتوان، از مهم ترين آسيب هاي اين بخش تعيين گرديده اند. اثر بخشي اين محور در كاهش آلودگي هوا حدود 20 درصد بوده كه تنها 30 درصد اهداف آن تاكنون محقق شده است. اجراي مصوبات اين محور به عهده دستگاه هاي اجرائي، نظير وزارت كشور، شهرداري ها و سازمان حفاظت محيط زيست بوده است.

سوخت و بهبود كيفيت فرآورده هاي نفتي

پروژه هاي ايجاد جايگاه هاي عرضه CNG در شهرهاي آلوده، پروژه هاي توسعه بهره گيري از گاز طبيعي در مراكز مصرف صنعتي و نيروگاه ها، پروژه هاي اصلاح و توسعه پالايشگاه ها براي توليد سوخت و روغن مطابق استاندارد، پروژه هاي جايگزيني و استفاده از خودروهاي پايه گاز سوز در ناوگان عمومي، استفاده از سوخت هاي گياهي مناسب و ساير سوخت هاي پاك، از اهم اقدامات اين بخش بوده است. در همين رابطه عدم اجرا و يا تاخير در اجراي بخش هاي مختلف برنامه در محور مذكور نظير عدم تخصيص زمين شهري به جايگاه هاي پيش بيني شده، هزينه بالاي احداث يا عدم تخصيص بودجه كافي، عدم اختصاص سهميه گاز در كل سال به خصوص فصول سرما به نيروگاه ها و برخي از واحدهاي صنعتي بزرگ مقياس، عدم بهره برداري از واحد هاي پالايشگاهي در موقع مقرر، عدم تخصيص بودجه اصلاح پالايشگاه ها، گازسوز كردن كارگاهي فاقد معيارهاي ايمني و زيست محيطي، عدم توليد موتور پايه گازسوز، عدم سياست گذاري جهت توليد انبوه سوخت هاي زيستي از مهم ترين آسيب هاي اين بخش تعيين گرديده اند. اثر بخشي اين بخش در كاهش آلودگي هوا حدود 20 درصد بوده كه تاكنون حدود 30 درصد از اهداف آن محقق شده است. اجراي مصوبات اين محور به عهده دستگاه هاي اجرائي نظير وزارت نفت، شهرداري ها، ستاد مديريت حمل و نقل، شركت ملي گاز، شركت ملي پخش و پالايش، ستاد مديريت حمل و نقل و سوخت، سازمان حفاظت محيط زيست و وزارت كشاورزي بوده است.

پیشنهاد مطالعه :  بررسی فاضلاب صنعتی و روش های تصفیه آن 

منبع :

مقاله ی آسيب شناسي طرح جامع كاهش آلودگي هوا از مژگان تاران و همکاران