با علل آلودگی آب دریاها در ایران آشنا شوید

در این پست ابتدا به تعریف آلودگی آب دریا می پردازیم سپس در ادامه علل آلودگی آب دریاها به خصوص دریای خزر را برمی شماریم، با ما همراه باشید.

مقدمه

آلودگی آب دریاها از موارد مهمی است که توجه دانشمندان محیط زیست را به خود جلب کرده است. آلودگی آب یعنی بر هم زدن کیفیت و ترکیبات آن به گونه ای که توانایی خود را در ایفای نقش طبیعی و حیات بخش خود از دست داده و به لحاظ صدماتی که وارد می کند، غیرقابل استفاده می شود و ارزش اقتصادی خود را در حد بالایی از دست می دهد. آلودگی نفتی حاصل از تخلیه مخازن کشتی ها و نفتکش ها، پساب های صنعتی، زباله های خانگی، گیاهی، دامی، معدنی، صنعتی و شیمیایی که به دریاها راه می یابد، عامل اصلی آلودگی آب ها به حساب می آیند.

آنچه ملموس و محسوس است صدمات و زیان هایی است که از جمله آنها می توان به گسترش بیماری های بی سابقه در تاریخ بشری اشاره کرد. به هرحال باید دریاچه ها، دریاها، رودخانه ها و … را از پساب های صنعتی که به سوی آن هدایت شده و در نهایت آب را با اسید، مواد قلیایی، رنگ، ترکیبات شیمیایی زیان بار، نمک های سمی، چربی، خون، باکتری، صابون، مواد شوینده و پاک کننده های شیمیایی و فضولات انسانی آلوده می کنند، پاک کرد و از ورود آنها به منابع آبی جلوگیری نمود. روشن است که این آلاینده ها از راه زخم موجود در اندام و پوست شناگران و از طریق دهان با خوردن ماهی و دیگر آبزیان آلوده به این میکروب های بسیار کوچک، اما بیماری زا انسان ها را آلوده می کنند.

آلودگی آب دریاها به بهره وری بی رویه و غیر منطقی از منابع طبیعی آن منحصر نیست، بلکه از آن روست که دریاها و اقیانوس ها به صورت انباری برای انباشت زباله های انسانی و صنعتی در آمده است. آنچه خطرهای ناشی از آلودگی آب را افزایش می دهد، جابجایی آب ها و انتقال گونه های آلودگی و بیماری در سراسر گیتی است که با شتابی باور نکردنی و به سرعت امواج و جریان آب، همه جا پراکنده می شود و لازم است که در این زمینه مواردی از قبیل، در نظر گرفتن موجودات زنده، مواد خام در طبیعت، پسماندها و مواد زیان آور با برآورد زیان هایی که بر محیط زیست وارد می سازند را مورد توجه قرار داد.

تخلیه مخازن حاوی ضایعات نفتی نفتکش ها به دریا، غرق شدن نفتکش ها، فوران نفت و روغن به هنگام حفاری های اکتشافی نفت، انفجار چاه های نفت، دستگاه های استخراج نفت و فرسودگی لوله های انتقال نفت در اثر فعل و انفعالات شیمیایی در دریاها، ریختن زباله و پسمانده ی صنایع نفتی مستقر در سواحل دریاها از مهمترین عوامل آلودگی آب دریاها می باشند که بهره گرفتن از تکنولوژی روز منطبق بر استفاده از ابزارهای مکانیکی از بهترین شیوه های مبارزه با آلودگی آب دریاها می باشد.

آلودگی آب دریاها با منشأ نفتی، از شایع ترین آلودگی های روزگار ماست که خطرناک ترین نوع آلودگی برای محیط زیست به طور عام و برای حیات آبزیان به طور خاص به شمار می رود، چرا که آلودگی به وسیله نفت، تنها دریاها و آبزیان و آنان را که بر روی کشتی ها ساکن هستند را گرفتار نمی کند، بلکه این فاجعه را باید بالاتر از این دانست. تابش خورشید بر سطح آب دریاها سبب تبخیر نفت پراکنده شده بر سطح آب شده، سپس این بخار به صورت باران، مه و … بر زمین، محصولات کشاورزی، انسان و دیگر جانداران فرود آمده و عوارض سوء خود را بر انسان و محیط زیست به دنبال خواهد داشت.

پیشنهاد مطالعه : بررسی فاضلاب صنعتی و روش های تصفیه آن

آلودگی آب دریاهای ایران

مرز شمالی کشور پهناور ما را آب های دریای خزر و مرز جنوبی آن را آب های خلیج فارس تشکیل داده است که هزاران سال پیش علاوه بر استفاده برای رفت و آمد و حمل و نقل دریایی از نعمت های فراوان خدادادی در آنها، نظیر انواع و اقسام ماهی های لذیذ، میگو و به ویژه خاویار معروف دریای خزر برای تغذیه استفاده می شود. اما متاسفانه هر دوی این آب ها به علل و عوامل مختلف آلوده شده اند و آلودگی آن نیز روز به روز افزایش پیدا می کند. در شکل 1 نمونه ای از آلودگی آب دریاها نشان داده شده است.

شکل 1 . آلودگی آب دریاها

شرایط زیست محیطی دریای خزر بسیار نا مطلوب است. چون این دریا بر عکس همه دریاها که راهی به سوی آب های آزاد دارند، بسته است. با تمام وسعتش در محاصره خشکی قرار گرفته و هر روز آلودگی بیشتری به آن اضافه می شود. آلودگی آب دریاها، تنوع زیادی دارند که از آلاینده های نفتی از چاه های فراوان نفت اطراف آن و غرق شدن کشتی نفت کش جمهوری اسلامی ایران (آذربایجان) در پاییز ۱۳۸۱ گرفته تا سموم کشاورزی و فلزات سنگین و مواد شیمیایی پخش شده از صنایع از طریق رودخانه های اورال، ولگا، ارس و فاضلاب های بنادر اطراف این دریا که همگی فاقد تصفیه خانه هستند، تشکیل یافته اند.

بدیهی است که نشت آلودگی های هوا و باران های اسیدی نیز به آن افزوده می شود. آلودگی آب دریای خزر و صدمات وارده بر نظام زیستی آبزیان باعث شده که از تعداد ماهی ها و گیاهان آبزی کاسته شوند. بستر دریای خزر که روزی پوشیده از گیاهان زیبای دریایی بوده، امروزه در بعضی از بخش ها خالی از هر گونه موجود زنده گیاهی یا جانوری می باشد. لایه های آلودگی در کف دریا روی هم انباشته شده است و لجن نفتی را بر طبق بررسی هایی تا 1/5 متر تشکیل داده است و این مناطق را مناطق مرده می نامند چون خالی از زندگی است و گیاهان در آن رشد نمی کنند و جانوران می میرند. لجن های نفتی حتما گورستان بزرگی از ماهیان و آبزیان شده است.

آب های خلیج فارس که با شروع حمل و نقل کشتی های نفتکش و آمد و شد روز افزون کشتی های باری موتوری، آلودگی آن آغاز شد، در جریان دو دهه اخیر به علل و حوادثی که متعاقبا به آن اشاره خواهد شد، آلوده شده و نظام زیستی آن آسیب دیده است. خلیج فارس با داشتن ۲۵ پایانه بزرگ نفت، ۳۰ درصد حجم ترافیک نفتکش های جهان را به خود اختصاص داده است. تنگه هرمز حد فاصل دریای عمان و خلیج فارس هر سال شاهد عبور ۲۰ تا ۳۰ هزار نفتکش از این محل است. نشت ۱۵ هزار تن مواد نفتی در اثر تراکم رفت و آمد نفتکش ها، این محل را به آلوده ترین محیط زیست دریایی تبدیل کرده است .

به طور کلی 3/1 درصد میزان آلودگی آب دریاهای جهان به این منطقه اختصاص دارد که این مقدار در واقع ۴۷ برابر میانگین مقداری است که برای این ناحیه در نظر گرفته شده است. منطقه دریایی خلیج فارس دارای ۳۴ حوزه نفت و گاز با ۸۰۰ حلقه چاه تولیدی می باشد. در شکل 2 نمونه ای از آلودگی آب دریاها نشان داده شده است.

شکل 2 . آلودگی آب دریاها

وقتی آب برای مصرف به اندازه کافی وجود ندارد، به دلیل اینکه آب کثیف و آلوده شده است، به بد بودن روش فاضلاب ها، تاسیس کارخانه ها و شهر های صنعتی در محل های نامناسب و روش های غلط آبیاری که از جمله عاملان آن هستند، باید توجه شود. در کشور سوئد که اغلب آب فراوان وجود دارد، هم از جهت اینکه جمعیت این کشور نسبت به مساحتش کم است و از طرف دیگر بارش باران و رودخانه ها و نهرهای زیادی وجود دارد و در سال های اخیر از بخش آلودگی ها به آب ها کاسته شده است، زیاده روی و اسراف در مصرف آب از یک سو و اثرات خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوا به علت آلودگی هوا از سوی دیگر تهدیدی برای کمبود آب در آینده پیش بینی می شود. آلودگی روز افزون آب های آشامیدنی که همگی در آن سهمی داریم و مقصر هستیم، خود ممکن است باعث کمبود شدید آب اشامیدنی سالم در آینده گردد که باید همگی ما مردم و مسئولین ذی ربط به این خطر حیاتی توجه کنیم و جلوی آلودگی آب دریاها را بگیریم.

منبع :

مقاله ی آلودگی آب و تأثیر آن بر محیط زیست دریا با تأکید بر آلودگی نفتی و راه های مبارزه با آن از مهندس حسین صفاری و همکاران