از تاریخچه راه آهن ، خصوصیات و امتیازات آن بدانید

در این پست تصمیم داریم به تاریخچه راه آهن در ایران و جهان بپردازیم. سپس یکی از شاهکارهای مهندسی استان مازندران، پل ورسک را بررسی خواهیم کرد و در انتها خصوصیات و امتیازات راه آهن را برمی شماریم. با ما همراه باشید.

تاريخچه راه آهن

تاریخچه راه آهن در جهان به پيش از انقلاب صنعتي بر می گردد. جایی که نخستين قطار با نيروي اسب جابه جا مي گرديد. ريل هاي اين مسير در ابتدا از چوب و سپس از چدن بودند.

نخستين راه آهن جهان در 7 سپتامبر 1825 در انگلستان بين Stockton و Darhington به مسافت 39 کيلومتر توسط ژرژ استفنسون ساخته شد. پس از آن ساخت راه آهن در ديگر کشورهاي جهان به ويژه در اروپا آغاز گشته و در کمترين زمان گسترش يافت.

خط آهن بروکسل به Malines در 1835، خط آهن نورمبرگ به Furth در سال 1835، مسير پاريس به  Pecq در سال 1837، خط آهن اسپانيا ( Tarragone-Reuss ) در سال 1836 و خط آهن روسيه (سن پطرزبورگ به Tsarskoie selok) در سال 1838، نمونه هايي از فراگيرشدن اين صنعت مي باشد. پس از جنگ جهاني اول، راه آهن سازي شاخص پيشرفت هر کشور به شمار مي آمد. ساخت راه آهن در آن سال ها براي هر کشوري نمادي از اراده ملي به حساب مي آمد. در سال 1938 طول خطوط راه آهن در کشورهاي پيشرفته مطابق جدول 1 بوده است.

جدول 1 . طول خطوط راه آهن کشور های پیشرفته در سال 1938

تاریخچه راه آهن در ایران

در ايران نخستين بار در سال 1888 ( 1267 خورشيدي) خط راه آهن تهران – ري توسط برادران بلژيکي بواتال به طول 8 کيلومتر ساخته شد. در 1915 راه آهن تبريز به جلفا با طول 146 کيلومتر به دست روس ها ساخته شد. در سال 1916 ( 1295خورشيدي) خط آهني بين کويته پاکستان تا زاهدان به طول 92 کيلومتر با پهناي 1676 ميلي متر بدست انگلستان توسط سربازان هندي ساخته شد. در سال هاي 1295 تا 1298 خورشيدي چند خط آهن در حوالي بوشهر و برازجان به طول 41 کيلومتر توسط سربازان هندي و کارگران ايراني براي انگليسي ها ساخته شد. احتمالاً براي برداشت نفت و يا پشتيباني پليس جنوب، اين خطوط ساخته شد. چون ساختار آن بسيار ضعيف بود در مدت کوتاهی آن خط برچيده شد. هيچ ايراني بر روي اين خطوط سفري انجام نداد.

در سال 1314 خورشيدي ساخت راه آهن سراسري در مجلس به تصويب رسيد. در 23 مهر 1316 کلنگ آن در ايستگاه تهران به زمين زده شد. در سوم شهريور 1317 اين راه آهن سراسري از بندر ترکمن تا بندر امام خميني به طول 1391 کيلومتر که از تهران تا بندر ترکمن به طول 461 کيلومتر و از تهران تا بندر امام خميني 931 کيلومتر بود، به بهره برداري رسید.

پل وِرِسک

اين پل (شکل 1) از شاهکارهاي مهندسي زمان خويش به حساب مي آمد که در زمان حکومت رضا شاه در ايران توسط آلماني ها و در طول جنگ جهاني دوم در شهرستان سواد کوه استان مازندران و به رهبري سرمهندس اتريشي خود يعني والتر اينگر ساخته شد. اين پل راه ارتباطي راه آهن سراسري شمال جنوب بوده که با شگفتي تمام و با ابزارآلات بسيار ساده مانند ديناميت، دريل دستي ساخته شده بود و در ساخت آن هيچ سازه فلزي استفاده نشده است. اين پل دوران جنگ جهاني دوم پل پيروزي ناميده مي شد. رضا شاه شخصاً براي افتتاح اين پل به سوادکوه همان زادگاه خويش رفت و به دستور او سرمهندس اتريشي موظف شد تا در هنگام عبور اولين قطار از روي پل، بر روی آن قرار گرفته تا در صورت تخريب پل، اولين شخص کشته شده خود او باشد.

اين بنا از ملات سيمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده است. پل ورسک داراي 66 متر دهانه قوس اصلي و 110 متر ارتفاع از ته دره مي باشد و طول کلي اين پل 72.3 متر مي باشد. هزينه ساخت آن در زمان خود بالغ بر دو ميليون و 611 هزار تومان بوده است.

شکل 1 – پل ورسک

خصوصيات، ويژگي ها و امتيازات راه آهن

از نيمه قرن بيستم به بعد طول خطوط راه آهن در کشورهاي صنعتي به مرور کاهش يافت که اين کاهش بيش از ساير کشورها بوده است. علت اصلي اين کاهش چه بود؟

– کاهش نسبي ترافيک در خطوط درجه 2 و 3 راه آهن
– توسعه ساير انواع ترابري از جمله حمل و نقل هوايي، جاده اي و حمل مواد سوختي با لوله
– افزايش تعداد اتومبيل هاي شخصي

ولي اشباع خطوط هوايي، مخارج سنگين احداث بزرگ راه ها و زمان زيادي که براي رفتن از مرکز شهر به فرودگاه ها لازم است از جمله دلايل رونق دوباره راه آهن است.

از جمله ويژگي هاي منحصر به فرد راه آهن مي توان موارد زير را ذکر کرد:

1 . چرخش چرخ هاي با طوقه فلزي روي دو راه باريک فلزي به نام ريل به دليل تماس دو فلز مقاومت کمي که در برابر چرخش ايجاد مي کند (کمتر از 3 کيلو گرم براي هر تن)، بنابراین توان جابجايي بارهايي به مراتب سنگين تري در مقايسه با جاده ها را دارند.

2 . راه آهن در مورد خدمات مسافربري قابليت حمل تعداد زيادي مسافر را دارد.

3 . تردد قطار به علت وجود ريل ها فقط يک درجه آزادي بيشتر ندارند. بنابراين از هر وسيله ديگر براي بهره برداري خودکار مناسب تر مي باشد.

4 . راه آهن به فراز و نشيب بسيار حساس بوده و ساخت آن خاک برداري، خاک ريزي، پل و تونل هاي زيادي را ايجاب مي کند، ولي اين مخارج فقط خاص راه آهن نيست. تجربه نشان مي دهد که در شرايط مساوي يک بزرگراه چهار خطه در حدود 50 درصد گران تر از راه آهن تمام مي شود.

5 . هدايت دقيق لوکوموتيو و واگن ها که به وسيله شکل خاص ريل و طوقه چرخ صورت مي گيرد و امکان استفاده از تمام عرض راه يا تونل و يا پل را مي دهد. به عنوان مثال فاصله دو قطار سريع به عرض 3.15 متر و به سرعت 140 کيلومتر بر ساعت فقط 20 سانتي متر مي باشد.

امتيازهايي که براي راه آهن مي توان نام برد عبارتند از:

سرعت: سرعت متوسط قطارها معادل 130 کيلومتر بر ساعت است و قطارهاي سريع معمولي نيز در فرانسه با متوسط سرعت 140 تا 160 کيلومتر بر ساعت حرکت مي کنند.

ايمني: راه آهن مطمئن ترين وسيله ترابري است. تلفات راه آهن به طور متوسط کمتر از يک کشته به ازاي هر يک ميليارد مسافر- کيلومتر است، اين در حالي است که براي جاده اين عدد بيش از 100 کشته و براي حمل و نقل هوايي حدود 25 کشته است.

نظم در ساعات رفت و برگشت: راه آهن بدون شک منظم ترين وسيله حمل و نقل است. آمار نشان مي دهد که درصد قطارهاي بين شهري که بيش از 15 درصد تأخير دارند از 2 درصد کمتر است.

راحتي: آمار نشان مي دهد که در زمان هاي مساوي کمترين خستگي در مسافرت با قطار است.

ظرفيت بالا: راه آهن مناسب ترين وسيله براي انتقال تعداد زيادي مسافر و يا حمل مقدار زيادي بار است.

مصرف انرژي کمتر: براي شرايط ترافيک مساوي در حمل ونقل ريلي، نصف حمل ونقل جاده اي انرژي مصرف مي شود، در اين مقايسه هواپيما 5 تا 7 برابر بيشتر از قطار انرژي مصرف مي کند.

آلودگي کمتر محيط: قطار برقي هيچ آلودگي توليد نمي کند و قطارهاي ديزلي نيز نسبت به اتومبيل و در شرايط ترافيکي مساوي، 15 درصد آلودگي کمتري توليد مي کنند.

نياز به حريم کمتر: حريم اشغال شده زميني در راه آهن بسيار کمتر از ساير سيستم هاي حمل و نقل است (حريم جاده سه برابر حريم راه آهن).

هزينه کمتر: هزينه راه آهن در مقايسه با ساير سيستم هاي حمل و نقل کمتر است.

منبع: جزوه مهندسی راه آهن مهندس رامین عابدیان