آشنایی با مصالح مناسب خاکریزی و انواع خاکریز

به طور کلی مصالح مناسب خاکریزی ، باید از مصالح حاصل از گودبرداری ها و خاکبرداری های پروژه تأمین شود. استفاده از این خاک ها، باید با تأیید قبلی دستگاه نظارت صورت گیرد. تمامی خاک هایی که در گروه های هفت گانه A-1 الی A-7 استاندارد M-145 اشتو قرار گیرند، جزو خاک های قابل قبول برای خاکریزی محسوب می شوند. خاک های یاد شده به دو طبقه به شرح زیر تقسیم می شوند:

1. خاک های درشت دانه گروه A3 ، A2 ، A1
2. خاک های ریزدانه گروه A7 ، A6 ، A5 ، A4

شکل 1 – جزئیات دسته بندی خاک طبق AASHTO

استفاده از خاک های فوق الذکر با توجه به شرایط اجرای کار، نوع بهره برداری و بارگذاری بر روی خاکریز و همچنین میزان مصالح ریزدانه (گذرنده از الک نمره 200) توسط دستگاه نظارت و در صورت لزوم تأیید آزمایشگاه مورد تأیید کارفرما، تعیین و به پیمانکار ابلاغ می شود. تمامی خاک های گچی، نمکی، نباتی، لجنی، زراعی قابل تورم، قابل انقباض و خاک های دارای مواد آلی در شمار خاک های نامرغوب و نامناسب قرار می گیرند که باید از مصرف آنها خودداری شود. تشخیص کیفیت خاک مناسب برای خاکریزی با دستگاه نظارت و در صورت لزوم، آزمایشگاه مورد تأیید سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و تصویب کارفرما خواهد بود.

پیشنهاد مطالعه: محاسبه حجم عملیات خاکی راهسازی و رسم منحنی بروکنر

مصالح مناسب خاکریزی برای انواع خاکریزها

شامل خاکریزهای محل سازه ها، راه های دسترسی، پر کردن پشت دیوارها، اطراف پی ساختمان ها، ابنیه فنی، تأسیسات محوطه، کانال های لوله های آب و فاضلاب و کابل کشی ها مورد استفاده قرار می گیرد. در موارد استثنائی و در کارهای کوچک می توان پشت دیوارها و سازه های فنی را با مصالح مناسب دیگر، نظیر بتن لاغر و شفته آهکی نیز، پر و اصلاح نمود. در هر حالت نوع مصالح و روش اجرای کار بر اساس مشخصات فنی خصوصی و دستورات دستگاه نظارت تعیین می شود. در صورتی که الزاماً محل اجرای عملیات پروژه منطبق بر محل خاک های نامناسب بوده و تغییر محل ساختمان میسر نباشد، جزئیات تفصیلی اصلاح و تعویض این خاک ها، روش های اجرایی برای دستیابی به بستری آماده به ابعاد و رقوم های خواسته شده، باید در مشخصات فنی خصوصی قید گردد.

شکل 2 – خاکریزی در پی با مصالح مناسب خاکریزی

در مواردی که خاک حاصل از عملیات گودبرداری یا خاکبرداری پروژه برای خاک ریزی کفایت ننماید و یا خاک مناسب در فاصله حمل اقتصادی قرار نداشته باشد، با توجه به مشخصات فنی خصوصی و با اجازه قبلی دستگاه نظارت می توان از مصالح رودخانه ای به عنوان مصالح مناسب خاک ریزی استفاده نمود.

اصلاح مصالح

برای خاک ریزی، در وهله اول باید از خاک های حاصل از خاک برداری استفاده شود. در صورت عدم وجود یا کمبود خاک های مناسب باید از منابع قرضه مورد تأیید استفاده شود. استفاده از خاک رس با درصد تورم بالا به منظور خاکریزی زیر پی یا کف ساختمان ها به هیچ وجه مجاز نمی باشد. چنانچه به علت نبودن خاک و مصالح مناسب خاکریزی ، از خاک رس قابل تورم استفاده شود، می توان رطوبت را به میزان %1 تا %2 بیشتر از رطوبت بهینه در نظر گرفت. برای کم کردن خاصیت خمیری این خاک ها می توان از آهک استفاده نمود. میزان آهک، درصد تراکم و رطوبت، باید توسط آزمایشگاه مورد تأیید کارفرما، تعیین و توسط دستگاه نظارت به پیمانکار ابلاغ شود. اضافه نمودن آهک علاوه بر کنترل پلاستیسیته خاک رس، باعث بالا بردن کارایی سیلت و رس با درصد رطوبت بیشتر از میزان رطوبت بهینه خواهد شد. کاهش آب آزاد خاک ضمن آبگیری آهک، باعث بهبود مقاومت خاک خواهد شد. در صورتی که ظرفیت باربری زیادی از خاک مورد نظر باشد، به کار بردن سیمان پرتلند و یا اضافه نمودن آهک نیز به بهبود ظرفیت باربری خاک کمک می نماید. میزان و روش اختلاط و نحوه اجرای کار، باید توسط دستگاه نظارت به پیمانکار ابلاغ شود.

شکل 3 – افزودن سیمان به خاک

انواع خاکریزی

بسته به نوع استفاده و عملکرد، خاکریزی به دو مورد خاکریز باربر و خاکریز پرکننده تقسیم می شود.

خاکریزهای باربر

خاکریز باربر به خاکریزی اطلاق می شود که بارهای استاتیکی وارده از شالوده و کف ساختمان و نیز بارهای دینامیکی حاصل از ماشین آلات و تأسیسات را تحمل نماید. این خاکریزها باید در دوران بهره برداری از ساختمان بارهای وارده را به بستر خود منتقل نمایند. مصالح به کار گرفته شده در خاکریزی و نحوه کوبیدن، باید مطابق مشخصات مندرج در آیین نامه باشد تا قابلیت تراکم 2 بعدی خاک به حداقل ممکن رسیده و خاکریز به نحو احسن عمل نماید. نکات مهمی که باید در اجرای خاکریزهای باربر رعایت شوند، به شرح زیر است:

1. مصالح مناسب با توجه به ابتدای این نوشتار انتخاب شود.
2. ضمن توجه به نوع خاک و انتخاب ماشین آلات مناسب، تراکم خاک به نحو مطلوب انجام شود.
3. بستر آماده شده خاکریزی باید دارای ظرفیت باربری کافی برای تحمل بارهای وارده باشد.
4. خاکریز بدون نشست و یا حتی الامکان نشست آن در حد مجاز باشد.
5. اجرای خاکریزی بر روی بسترهایی که دارای خاک های قابل انقباض هستند، مجاز نیست و باید این خاک ها با مصالح مناسب جایگزین شوند.
6. به کار بردن رس هایی با خاصیت خمیری و قابلیت تورم زیاد در خاکریزی مجاز نیست.
7. کنترل بستر خاکریزی با رعایت مندرجات مشخصات فنی خصوصی و مندرجات آیین نامه قبل از اجرای عملیات خاکریزی ضروری است.

خاک ریزهای پر کننده

برای پر کردن اطراف پی ساختمان ها، دیوارهای حائل، ترانشه لوله ها و مشابه آن ،از خاکریزهای پر کننده استفاده می شود. کیفیت مصالح مناسب خاکریزی باید با مندرجات ابتدای این نوشتار مطابقت نماید. خاک های حاصل از گودبرداری و عملیات خاکی، باید در صورت مناسب بودن به مصرف برسند. در غیر این صورت باید با نظر و تأیید دستگاه نظارت از خاک قرضه مناسب برای خاک ریزی استفاده شود. در صورت عدم دسترسی به خاک مناسب با تأیید قبلی دستگاه نظارت می توان از مصالحی نظیر بتن سبک و شفته آهکی استفاده نمود. رعایت نکات فنی مندرج در آیین نامه برای تسطیح و کوبیدن این خاک ها توسط پیمانکار الزامی است.

منبع: نشریه ۵۵ مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی